| |
 framburður |
| |  beyging |
| | 1 |
| |
| | fallstjórn: þolfall | | | grípa (e-ð) með hendinni, ná taki (á e-u) með hendinni | | | dæmi: hann tók bókina af borðinu | | | dæmi: taktu bíómiðann þinn |
|
| | 2 |
| |
| | fallstjórn: þolfall | | | ná taki á (e-m), þrífa í (e-n) | | | dæmi: lögreglan tók bankaræningjana | | | taka <hann> fastan | | | taka <hana> til fanga |
|
| | 3 |
| |
| | fallstjórn: þolfall | | | ná gögnum, afla gagna og halda e-u eftir | | | taka mynd | | | taka afrit | | | taka <sýni> | | |
| | dæmi: læknirinn tók blóðprufu úr sjúklingnum |
| | | taka dæmi | | |
| | dæmi: við skulum taka einfalt dæmi |
|
|
| | 4 |
| |
| | fallstjórn: þolfall | | | ná utan um, rúma (e-ð) | | | dæmi: kannan tekur tvo lítra | | | dæmi: salurinn tekur 200 manns í sæti |
|
| | 5 |
| |
| | fallstjórn: þágufall | | | veita (e-m) (góðar eða slæmar) móttökur | | | dæmi: bankastjórinn tók mér vel | | | taka <gestinum> opnum örmum |
|
| | 6 |
| |
| | fallstjórn: þágufall | | | sýna (e-u) (góðar eða slæmar) undirtektir eða viðbrögð | | | dæmi: þjónninn tók því illa þegar við kvörtuðum | | | dæmi: fundarmenn tóku tillögunni vel | | | dæmi: veistu hvernig hún tók fréttinni? |
|
| | 7 |
| |
| | fallstjórn: þolfall | | | sýna (e-u) viss viðbrögð eða túlkun | | | dæmi: ég tek orð hennar ekki alvarlega | | | dæmi: hann tók þögn hennar sem samþykki |
|
| | 8 |
| |
| | fallstjórn: þágufall + þolfall | | | taka sér <frí> | | |
| | | taka sér <nýtt nafn> | | |
| | | taka sér tak | | |
|
|
| | 9 |
| |
| | taka á rás | | |
| | | taka á sprett | | |
| | | taka til fótanna | | |
|
|
| | 10 |
| |
| | sem háttarsögn: byrja | | | dæmi: það var tekið að kólna | | | dæmi: menn tóku að ókyrrast |
|
| | 11 |
| |
| | það tekur því <ekki> | | |
| | það svarar <ekki> fyrirhöfn eða kostnaði, það borgar sig <ekki> | | | dæmi: það tekur því varla að gera við gamla bílinn | | | dæmi: við vorum næstum komin á leiðarenda svo það tók því ekki að stoppa |
|
|
| | 12 |
| |
| | taka + að | | |
| | a | | |
| | taka <þetta> að sér | | |
| | fallstjórn: þolfall | | | samþykkja að gera þetta | | | dæmi: hann tekur að sér allt of mörg verkefni |
|
| | | b | | |
| | taka <drenginn> að sér | | |
| | fallstjórn: þolfall | | | taka hann í fóstur, fóstra hann |
|
|
|
|
| | 13 |
| |
| | taka + af | | |
| | a | | |
| | taka af sér <húfuna> | | |
| | fjarlægja húfuna af sér, fara úr henni | | | dæmi: hún tók af sér úrið og gleraugun |
|
| | | b | | |
| | | c | | |
| | frumlag: þolfall | | | <þetta> tekur <fljótt> af | | |
| | þetta stendur stutt, er fljótt búið | | | dæmi: það var sárt hjá tannlækninum en það tók fljótt af |
|
|
|
|
| | 14 |
| |
| | taka + aftur | | |
| | a | | |
| | taka <orð sín> aftur | | |
| | fallstjórn: þolfall | | | draga orð sín til baka |
|
| | | b | | |
| | taka aftur gleði sína | | |
| | hætta að vera dapur, verða aftur glaður |
|
|
|
|
| | 15 |
| |
| | taka + á | | |
| | a | | |
| | taka á <málinu> | | |
| | taka það föstum tökum, afgreiða það | | | dæmi: skólastjórinn tók á málinu með festu | | | dæmi: forstjórinn tekur aldrei á neinu sem kemur upp |
| | | taka <mildilega> á <afbrotinu> | | |
| | bregðast mildilega við því |
|
| | | b | | |
| | taka sig á | | |
| | herða sig, bæta líferni sitt | | | dæmi: hann tók sig á og hætti að drekka |
|
| | | c | | |
| | taka á öllu sínu | | |
| | nota kraftana til hins ýtrasta | | | dæmi: hún varð að taka á öllu sínu til að klára maraþonhlaupið |
| | | taka á honum stóra sínum | | |
| | nota kraftana til hins ýtrasta |
|
|
|
|
| | 16 |
| |
| | taka + á móti | | |
| | a | | |
| | taka á móti <gestunum> | | |
| | heilsa gestunum og sinna þeim þegar þeir koma |
| | | taka á móti <vörusendingu> | | |
| | fá hana í hendur þegar hún berst, veita henni viðtöku |
|
| | | b | | |
|
|
|
| | 17 |
| |
| | taka + eftir | | |
| | taka eftir <manninum> | | |
| | koma auga á hann, veita honum athygli | | | dæmi: ég tók eftir því að bókin var ekki í hillunni |
|
|
|
| | 18 |
| |
| | taka + fram | | |
| | a | | |
| | taka fram <diska og hnífapör> | | |
| | fallstjórn: þolfall | | | koma með það, stilla því upp |
|
| | | b | | |
| | taka <þetta> fram | | |
| | fallstjórn: þolfall | | | nefna þetta sérstaklega | | | dæmi: hún tók það fram að kaffið væri ókeypis | | | dæmi: ég vil taka það skýrt fram að myndataka hér er óleyfileg |
|
| | | c | | |
| | taka <henni> fram | | |
| | fallstjórn: þágufall | | | vera henni fremri, vera betri, fallegri, duglegri en hún | | | dæmi: nýja leikritið tekur hinu langt fram |
|
|
|
|
| | 19 |
| |
| | taka + fram úr | | |
| | taka fram úr <bílnum> | | |
| | aka fram úr bílnum, fara fram fyrir hann á veginum |
|
|
|
| | 20 |
| |
| | taka + fram yfir | | |
| | taka <þetta> fram yfir <hitt> | | |
| | vilja þetta heldur en hitt | | | dæmi: hún tekur hvítvín fram yfir bjór |
|
|
|
| | 21 |
| |
| | taka + frá | | |
| | taka frá <tvö sæti> | | |
| | halda sætunum fráteknum, láta geyma þau fyrir sig | | | dæmi: ég lét taka frá jakka í búðinni |
|
|
|
| | 22 |
| |
| | taka + fyrir | | |
| | a | | |
| | taka <þetta> fyrir | | |
| | fjalla um þetta, taka það til meðferðar, umfjöllunar | | | dæmi: í dag tók kennarinn fyrir jarðskjálfta og eðli þeirra | | | dæmi: málið verður tekið fyrir á fundinum |
|
| | | b | | |
| | taka <greiðslu> fyrir <þetta> | | |
| | þiggja borgun fyrir þetta | | | dæmi: leiðsögumaðurinn tók ekkert fyrir að sýna okkur rústirnar |
|
| | | c | | |
| | taka fyrir <svindlið> | | |
| | koma í veg fyrir svindlið | | | dæmi: það er búið að taka fyrir að nemendur séu með sígarettur |
| | | það tekur fyrir <draugaganginn> | | |
|
|
|
|
| | 23 |
| |
| | taka + inn | | |
| | a | | |
| | | b | | |
| | taka <hana> inn í <skólann> | | |
| | veita henni aðgang að skólanum |
|
|
|
|
| | 24 |
| |
| | taka + inn á | | |
| | taka <þetta> inn á sig | | |
| | láta þetta snerta sig, særa sig | | | dæmi: ég tek ekki inn á mig það sem hún sagði |
|
|
|
| | 25 |
| |
| | taka + í | | |
| | a | | |
| | taka <vel> í <þetta> | | |
| | veita þessu góðar undirtektir, bregðast vel við þessu | | | dæmi: hann tók vel í að vera þeim til ráðgjafar |
|
| | | b | | |
| | taka í <hana> | | |
| | refsa henni líkamlega (fyrir óknytti) |
| | | taka í lurginn á <honum> | | |
| | refsa honum, tuska hann til í refsingarskyni |
|
| | | c | | |
| | taka í nefið | | |
| | sjúga neftóbak upp í nefið |
|
|
|
|
| | 26 |
| |
| | taka + í gegn | | |
| | taka <eldhúsið> í gegn | | |
| | endurnýja eldhúsið, gera það fínt |
|
|
|
| | 27 |
| |
| | taka + í sundur | | |
| | taka <útvarpið> í sundur | | |
| | skrúfa það í litlar einingar sínar |
|
|
|
| | 28 |
| |
| | taka + með | | |
| | taka með (sér) <regnhlíf> | | |
| | koma með regnhlíf | | | dæmi: við tókum með tvö tjöld |
|
|
|
| | 29 |
| |
|
| | 30 |
| |
| | taka + niður fyrir | | |
| | taka niður fyrir sig | | |
| | giftast manni (konu) af lægri stigum |
|
|
|
| | 31 |
| |
| | taka + nærri | | |
| | taka <orð hans> nærri sér | | |
| | þykja þau sár, særandi | | | dæmi: höfundurinn tók gagnrýnina mjög nærri sér |
|
|
|
| | 32 |
| |
| | taka + ofan | | |
| | taka ofan | | |
| | lyfta hattinum í virðingarskyni |
| | | taka ofan fyrir <henni> | | |
| | lyfta hattinum fyrir henni, einnig í óeiginlegri merkingu | | | dæmi: ég tek ofan fyrir sjálfboðaliðunum fyrir óeigingjarnt starf þeirra |
|
|
|
| | 33 |
| |
| | taka + saman | | |
| | a | | |
| | taka saman <leikföngin> | | |
| | tína þau upp og láta á sinn stað |
|
| | | b | | |
|
|
|
| | 34 |
| |
| | taka + saman við | | |
| | taka saman | | |
| | hefja ástarsamband | | | dæmi: þau eru tekin saman aftur |
| | | taka saman við <hana> | | |
| | fara að vera með henni, vera í ástarsambandi við hana | | | dæmi: hann er tekinn saman við unga leikkonu |
|
|
|
| | 35 |
| |
| | taka + til | | |
| | a | | |
| | taka til | | |
| | gera snyrtilegt í kringum sig, koma hlutum á sinn stað |
| | | dæmi: börnin tóku vel til eftir sig | | | dæmi: ég ætla að taka til á skrifborðinu mínu |
| | | b | | |
| | taka til hendi(nni) | | |
| | vera framtakssamur, duglegur |
|
| | | c | | |
| | taka til <kvöldmat> | | |
| | útbúa, setja saman kvöldmat |
|
| | | d | | |
| | taka til starfa | | |
| | hefja störf, vinnu eða vinnslu | | | dæmi: verksmiðjan tók til starfa í fyrra |
|
| | | e | | |
| | taka <orð hans> til sín | | |
| | heimfæra orð hans upp á sjálfan sig |
|
| | | f | | |
| | láta <mál fatlaðra> til sín taka | | |
| | hafa uppbyggileg afskipti af málum fatlaðra |
|
| | | g | | |
| | taka sig til | | |
| | gera sig tilbúinn | | | dæmi: þær tóku sig til fyrir útileguna |
|
| | | h | | |
| | taka sig til og <skrifa grein> | | |
| | láta verða af því | | | dæmi: þau tóku sig til og máluðu húsið |
|
|
|
|
| | 36 |
| |
|
| | 37 |
| |
| | taka + undir | | |
| | a | | |
| | taka undir <orð hans> | | |
| | samsinna orðum hans, bregðast jákvætt við orðum hans |
|
| | | b | | |
| | taka undir sönginn | | |
| | koma inn í sönginn, syngja með hinum |
|
| | | c | | |
| | það tekur undir <í fjöllunum> | | |
| | það bergmálar í fjöllunum |
|
|
|
|
| | 38 |
| |
| | taka + upp | | |
| | a | | |
| | | b | | |
| | taka upp <nýjar aðferðir> | | |
| | byrja að nota nýjar aðferðir |
|
| | | c | | |
| | taka upp <flösku> | | |
| | taka tappann úr fösku (gosflösku, vínflösku) |
|
| | | d | | |
| | taka upp <kartöflur> | | |
| | grafa þær úr jörð (líka rófur og gulrætur) |
|
| | | e | | |
| | | f | | |
| | taka <nemandann> upp | | |
| | láta hann svara spurningum |
|
| | | g | | |
| | taka <málefnið> upp | | |
| | fjalla um það | | | dæmi: málið var tekið upp á fundinum |
|
| | | h | | |
| | <sjúkdómurinn> tekur sig upp aftur | | |
| | hann kemur aftur (eftir nokkurt hlé) |
|
| | | i | | |
| | snjóinn tekur upp | | |
| | frumlag: þolfall | | | snjórinn hverfur |
|
|
|
|
| | 39 |
| |
| | taka + upp á | | |
| | taka upp á <þessum ósið> | | |
| | hefja þetta uppátæki, byrja að stunda þennan ósið |
|
|
|
| | 40 |
| |
| | taka + utan af | | |
| | taka utan af <pakkanum> | | |
| | fjarlægja bréfið af pakkanum |
|
|
|
| | 41 |
| |
|
| | 42 |
| |
| | taka + út | | |
| | a | | |
| | taka út <peningaupphæð> | | |
| | taka hana af bankareikningi |
|
| | | b | | |
| | | c | | |
| | | d | | |
| | taka <verkið> út | | |
| | líta yfir verkið og meta það (hvort það standist gerðar kröfur) |
|
|
|
|
| | 43 |
| |
| | taka + við | | |
| | a | | |
| | taka við (af honum) | | |
| | halda áfram þar sem hann hætti | | | dæmi: ég þarf að hætta núna, viltu taka við? | | | dæmi: hún tók við af gamla forstjóranum |
|
| | | b | | |
| | taka við <bréfinu> | | |
| | veita því viðtöku | | | dæmi: hann tók við verðlaununum við hátíðlega athöfn |
|
|
|
|
| | 44 |
| |
| | taka + yfir | | |
| | a | | |
| | taka yfir <reksturinn> | | |
| | taka við rekstrinum (af öðrum) |
|
| | | b | | |
| | taka yfir <heiminn> | | |
| | leggja undir sig heiminn | | | dæmi: arfinn er búinn að taka yfir blómabeðin |
|
|
|
|
| |  takast |
